علنی به نقل از ایسنا /زنجان منابع‌طبیعی و آبخیزداری، جنگل‌ها، مراتع از جمله ثروت‌های اصلی یک سرزمین به شمار می‌رود که نقش کلیدی در ایجاد زیستگاه حیات‌وحش، حفظ گونه‌های گیاهی و جانوری، تولید اکسیژن، جذب دی اکسید کربن، کاهش آلودگی، کنترل ریزگردها، حفظ خاک و جلوگیری از فرسایش ایفا می‌کنند.
حفظ منابع‌طبیعی، علم و هنر، برنامه‌ریزی مستمر و اجرای برنامه‌های درست برای مدیریت منابع حوزه‌های آبخیز اعم از طبیعی، کشاورزی، اقتصادی و انسانی بدون ایجاد اثرات منفی در منابع آب و خاک است که می‌تواند به صورت مکانیکی یا بیولوژیکی منجر به تقویت سفره‌های زیرزمینی شود؛ ذخایری که به دلیل کمبود بارش‌ها و برداشت‌های بی‌رویه و غیراصولی، گرفتار وضعیتی حساس و بحرانی شده است.
این روزها که بیشتر از قبل با بحران خشکسالی مواجه هستیم، توجه عمومی و مدیران به سمت کم‌کاری‌ها در این حوزه طی ادوار گذشته رفته است. کم‌کاری‌هایی که چشمه‌ها را خشک کرده، رودخانه‌ها را به قهقرا برده و باعث فرسایش شدید خاک شده است تا اندک بارندگی تبدیل به سیل ویرانگر شود.
در همین رابطه و به بهانه حال ناخوش این روزهای عرصه‌های طبیعی و وضعیت نامناسب منابع آبی، علنی به نقل از ایسنا ی زنجان میزبان خلیل آقاجانلو مدیرکل منابع‌طبیعی و آبخیزداری استان زنجان بود تا آخرین وضعیت در این حوزه را از زبان وی بشنویم.
این روزها اوضاع آب و منابع‌طبیعی چطور است؟
۸۵ درصد مناطق در ایران، خشک و نیمه‌خشک بوده و بارندگی یک‌سوم دنیا و تبخیر و تعرق نیز سه برابر دنیا است.
ایران در حوزه‌هایی مانند صنعت و فناوری نتوانسته است به صورت گسترده توسعه پیدا کند که این موضوع باعث شده دیدگاه‌های توسعه در زندگی نوین به استفاده از منابع پایه اعم از آب، خاک و معدن بازگردد. اگر در این حوزه‌ها نیز می‌توانستیم توسعه پیدا کنیم، اکنون کمتر به دنبال توسعه کشاورزی در سطح و بیشتر به دنبال بهره‌وری و کاهش مصرف آب بودیم. امروز سرعت مصرف و برداشت از منابع پایه بیشتر از سرعت تجدید بوده و الگو توسعه‌ای به کار برده شده به سمت استفاده حداکثری از این منابع اصلی پیش رفته است.
بیان می‌شود شرایط امروز حاصل تغییرات اقلیمی است؛ این تغییرات تا چه حد به این وضعیت نامناسب دامن زده است؟
علی‌رغم پیشرفت‌های موجود در حوزه‌های فناوری و بحث‌های سازه‌ای، پدیده‌های اقلیمی می‌تواند با شدت بالاتری رخ دهد و هیچ‌کس نمی‌تواند ادعا کند که من بلایای طبیعی را صد درصد پیش‌بینی و کنترل می‌کنیم، زیرا معنا و توجیه علمی ندارد. باید به این نکته توجه داشته باشیم که اقدامات ما نیز بر اقلیم تاثیر می‌گذارد.
تغییرات اقلیمی یکی از مجموعه مباحث جدید است که در محافل مختلف علمی مورد بحث است و امروزه نظر بسیاری از محققان محیط‌زیست را به خود معطوف داشته و از بلایای قرن بیستم به شمار می‌رود. افزایش دما و تخریب محیط‌زیست عمدتاً ناشی از فعالیت‌های اقتصادی و نوع انرژی مصرفی است. بی‌شک مجموعه‌ای از عوامل مختلف به طور مستقیم با غیرمستقیم باعث تغییرات اساسی در روند طبیعی اقلیم می‌شوند. با یک دید کلی می‌توان این عوامل را به عوامل طبیعی و انسانی تقسیم کرد که هر کدام از آن‌ها در مقیاس‌‍‌های زمانی و مکانی متفاوتی عمل می‌کنند.
عوامل انسانی تا چه حد در این تغییرات اثرگذار است؟
به نظر می‌رسد که عوامل انسانی امروزه بیشتر مورد توجه باشد. نوسانات شدید پدیده‌های اقلیمی و به تبع آن اکولوژیکی سبب بروز معضلات و مشکلات خاص در عرصه‌های منابع‌طبیعی و زیست‌محیطی می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به پدیده سیلاب، زمین لغزش، تخریب اراضی جنگلی، مرتعی و زراعی، مهاجرت به مکان‌های دیگر و غیره اشاره کرد.
مطالعات نشان می‌دهد که متاسفانه مدیریت ناپایدار و ارزیابی نشده منجر به رشد مضاعف سرعت تغییر اقلیم و گسترش بحران‌های زیست‌محیطی در منطقه شده است. گسترش چشم‌گیر ریزگردها، خشک شدن تالاب‌ها و شوری و کم‌باروری اراضی کشاورزی در سال‌های اخیر گواهی بر این مدعا است، از این رو نیازمند بازتعریفی از مدیریت بر مبنای توسعه پایدار و برنامه‌ریزی ارزیابی شده هستیم.
پس با این وضعیت باید مقصر اصلی وجود شرایط فعلی را در رفتار خودمان به عنوان برنامه‌ریز و در نهایت بهره‌بردار جستجو کنیم؟
بله همه عوامل در کنار هم باعث به وجود آمدن شرایط فعلی به ویژه در حوزه آب شده است. ما در مدیریت آب تعریفی با عنوان مدیرت جامع آب را بیان می‌کنیم. مباحث تولید آب برای بحث‌های آبخیزداری و آبخوانداری، پوشش گیاهی، مصرف و نحوه عرضه آب در مدیریت جامع آب وجود دارد. در حال حاضر وزارت نیرو، متولی اصلی بحث آب است؛ البته باید به این نکته توجه داشت که تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی برای موضوعات حوزه آب نباید در قالب‌های سیاسی انجام شود و باید الگوی جامعی برای وضعیت امروز ایران در خصوص مدیریت مصرف آب به خصوص با اولویت در بخش‌های پرمصرف طراحی شود.
وضعیت در این حوزه تا چه حد بد است؟
امروز با چالش‌های جدی در حوزه آب در کشور مواجه هستیم که می‌تواند به یک موضوع اجتماعی و امنیتی تبدیل شده و کشور را دچار مشکل کند. ما در سازمان جنگل‌ها و امور مراتع با اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری به دنبال توجه به این موضوع هستیم. در استان اداره‌کل منابع‌طبیعی استان زنجان در بخش تولید آب با انجام پروژه‌های آبخیزداری و آبخوانداری ضمن مدیریت روان‌آب‌ها و کاهش خطر بروز سیل، قدم‌هایی در این رابطه برمی‌دارد. در سال‌های اخیر با کاهش بارش برف و باران مواجه شده‌ایم و اکنون برفی که در گذشته به صورت طبیعی در ارتفاعات وجود داشت به حداقل رسیده و برای مدیریت این مقوله باید روان‌آب‌ها را در سرشاخه‌ها مدیریت کنیم که این کار با استفاده از اقدامات آبخیزداری و آبخوانداری، تقویت پوشش گیاهی در حال انجام است.
درصد مطالعات در حوزه آبخوانداری و آبخیزداری در استان زنجان چقدر است؟
اکنون مطالعات توجیهی، مطالعات تفسیری و اجرا در استان زنجان انجام می‌شود که منتظر تامین اعتبار بوده و جزو برنامه‌های سالانه این اداره‌کل به شمار می‌رود. با توجه به توپوگرافی بسیار تند شهر زنجان، سیلاب‌هایی که رخ می‌دهد خسارت‌های زیادی برجای می‌گذارد ولی خوشبختانه با اقداماتی که طی سه سال اخیر در حوزه آبخیزداری و آبخوانداری انجام شده، تقریباً می‌توان گفت یک حالت امن و پایداری را در برخی شهرها ایجاد کرده‌ایم.
تامین آب شرب روستاها و شهرها با استفاده از عملیات آبخیزداری و آبخوانداری انجام می‌شود، برخی از روستاها با مشکل تامین آب مواجه هستند که در صورت تامین منابع با انجام این اقدامات عملیاتی می‌توانیم به تقویت منابع آبی کمک کنیم. گفتنی است طبق مطالعات انجام شده و نقشه عملیات آبخیزداری و آبخوانداری، ۵۲۰ مترمکعب در هر هکتار می‌تواند آب را ذخیره کند.
عملیات آبخیزداری و آبخوانداری در چه بازه زمانی جواب می‌دهد و چه میزان به ذخیره منابع تاثیر می‌گذارد؟
پروژه‌های آبخیزداری و آبخوانداری یک ساله به بهره‌برداری می‌رسد و تنها پروژه‌های بزرگ حدود سه ساله به پایان رسیده و بهره‌برداری می‌شود و انجام عملیات آبخیزداری و آبخوانداری در مناطقی که خطر سیل و خطر فرسایش خاک وجود دارد، یک الزام است. در حالت عادی وجود پوشش گیاهی قوی می‌تواند به ذخیره آب کمک کند و با توجه به پوشش جنگلی و بارندگی مناسب، آب ذخیره می‌شود ولی اگر پوشش گیاهی نبود آب نیز تبدیل به سیلاب می‌شد. دلیل اصلی بروز سیلاب‌های فعلی را نیز باید در تخریب مراتع و جنگل‌ها جست‌وجو کرد.
در سال‌های اخیر اقداماتی در راستای کاهش بار بر روی مراتع و جنگل‌ها در دست انجام است که از جمله آن توانمندسازی جوامع محلی است تا با توانمند کردن اقتصاد روستائیان، بار فشار از روی دوش مراتع برداشته شود، در زنجان چه اقداماتی در این راستا انجام شده است؟
در اکثر روستاهای استان زنجان به دنبال ایجاد شغل و درآمد مناسب هستیم تا آنان فقط به سمت استفاده از منابع‌طبیعی در دسترس خود نروند که این مقوله جدا از مسئله معیشت، نیازمند فرهنگ‌سازی است، زیرا اگر به فرهنگ‌سازی توجه نکنیم، در برنامه‌ریزی با مشکل مواجه می‌شویم و اگر نتوانیم یک درآمد پایدار و مستمر برای روستاییان ایجاد کنیم، نمی‌توانیم به سمت پله‌های بالاتر حرکت کنیم.
در راستای ایجاد شغل در روستاها با حفظ منابع‌طبیعی از ظرفیت دانشگاه زنجان و مرکز تحقیقات کشاورزی اداره‌کل منابع‌طبیعی استان استفاده کردیم. به طور مثال اکنون با معرفی شغل، در برخی از روستاهای استان زنجان گل‌محمدی با حداقل هزینه کشت می‌شود و روستاییان درآمد خوبی همراه با حفظ منابع‌طبیعی دارند.
همه دستگاه‌های ذی‌ربط باید در راستای توانمندسازی جوامع محلی ورود کنند، زیرا اقداماتی که در این حوزه انجام می‌شود زنجیروار بوده و همه دستگاه‌ها باید با یکدیگر همگام و هم‌قسم باشند تا به وضعیت پایداری در روستاها برسیم. در حال حاضر در استان زنجان بیشتر بر کشت گل‌محمدی و آویشن متمرکز شده‌ایم که آویشن رقم دنایی زنجان یکی از قوی‌ترین اسانس‌ها را در دنیا دارد.
در زنجان بیشتر چه گونه‌هایی کشت می‌شود؟
طرح شناسایی گونه‌های گیاهی دارویی قابل کشت در استان زنجان توسط مرکز تحقیقات مطالعاتی اداره‌کل منابع‌طبیعی استان مراحل آخر خود را می‌گذراند که با اتمام آن می‌توانیم بگوییم یک نقشه جامع از گونه‌های گیاهی دارویی قابل کشت در استان داریم.
با این تفاسیر وضعیت مراتع در استان زنجان چگونه است؟
وضعیت مراتع ارتباط مستقیمی با بارندگی دارد و طبق برآوردهای انجام شده، با توجه به کاهش ۷۵ درصدی بارش در سطح مراتع با حدود ۴۰ درصد کاهش علوفه در مراتع استان و کشور مواجه هستیم که این وضعیت مناسب نیست و باید به دنبال راه چاره باشیم.
انتهای پیام
ثبت دیدگاه