لیلة المبیت؛ آغازی بر هجرت پیامبر (ص)

لیلة المبیت؛ آغازی بر هجرت پیامبر (ص)

در تاریخ اسلام، شب اول ربیع‌الاول به عنوان یکی از شب‌های بسیار مهم و سرنوشت‌ساز شناخته می‌شود.

این شب به نام «لیلة المبیت» یا شب ماندن مشهور است؛ شبی که پیامبر بزرگ اسلام، حضرت محمد مصطفی (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، پس از دریافت فرمان الهی و با هدف نجات جان خود از نقشه‌های خطرناک مشرکان مکه، از خانه و شهر مکه به قصد هجرت به مدینه خارج شدند.

این هجرت که نقطه عطفی در تاریخ اسلام به شمار می‌رود، پایه‌گذار مبدأ سال هجری قمری و آغاز شکل‌گیری جامعه اسلامی نوین بود.

_ طرح توطئه قتل پیامبر توسط مشرکان قریش:

در اواخر ماه صفر سال سیزدهم بعثت، شرایط برای پیامبر اسلام به شدت دشوار شده بود.

مشرکان مکه که از گسترش اسلام و محبوبیت روزافزون پیامبر به شدت نگران و خشمگین بودند، تصمیم گرفتند تا با اقدام به ترور پیامبر، این تهدید را برای همیشه از بین ببرند.

در دارالندوه، مرکزی برای تصمیم‌گیری سران قریش، جلسه‌ای فوق‌العاده تشکیل شد که در آن حدود چهل نفر از بزرگان قریش شرکت داشتند.

آنان به اتفاق آرا تصمیم گرفتند که در تاریکی شب و به صورت گروهی، به خانه پیامبر حمله کرده و او را در رختخواب به قتل برسانند.

برای این کار قرار شد هر قبیله، یک نفر را مأمور کند تا نقش قاتل پیامبر را بر عهده گیرد و به این ترتیب مسئولیت قتل میان قبایل مختلف تقسیم شود تا دشمنی‌های قبیله‌ای بعدی ایجاد نشود.

این نقشه بسیار خطرناک و زیرکانه بود و جان پیامبر را در معرض تهدید جدی قرار داده بود.

اگر این توطئه به اجرا درمی‌آمد، قطعاً مسیر تاریخ اسلام به کلی تغییر می‌کرد و بسیاری از اصول و ارزش‌های اسلامی شکل نمی‌گرفت.

_ وحی الهی و آگاهی پیامبر از توطئه:

خداوند متعال با عنایت خاص خود، این توطئه شوم را به پیامبرش خبر داد. جبرئیل امین، فرشته وحی، پیام الهی را به حضرت محمد (ص) ابلاغ کرد و ایشان را از خطر آگاه ساخت.

دستور الهی به پیامبر این بود که فوراً مکه را ترک کند و به سوی مدینه هجرت نماید تا از مرگ نجات یابد و ماموریت مقدس خود را ادامه دهد.

با آگاهی از این خطر عظیم و برای حفظ جان خود، پیامبر (ص) به نزدیک‌ترین و وفادارترین یار و پسرعمو و داماد خود، امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام)، پیشنهاد کرد که در جای او در بستر بخوابد و به این ترتیب، دشمنان را فریب دهد تا فکر کنند پیامبر هنوز در خانه حضور دارد.

_ ایثار و شجاعت بی‌نظیر امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام):

امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) بدون هیچ تردیدی و با تمام شهامت و شجاعت، این پیشنهاد را پذیرفت و در آن شب تاریک، بدون هیچ سلاح و زره‌ای، جان خود را در معرض شمشیرهای مشرکان قرار داد.

آن حضرت بُرد یمانی سبزی را که پیامبر به هنگام خواب استفاده می‌کرد، بر خود افکند و با آرامش و اطمینان در بستر پیامبر خوابید.

این فداکاری بی‌نظیر و ایثار جانانه، معنای واقعی شجاعت و ایمان راسخ را به نمایش گذاشت و باعث شد دشمنان در اجرای نقشه شوم خود ناکام بمانند.

صبح روز بعد، گروهی از جوانان قریش که مأمور قتل پیامبر شده بودند، به خانه حضرت محمد حمله کردند.

آنها بدون شک، انتظار داشتند پیامبر را در رختخواب ببینند اما به جای آن، امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) را مشاهده کردند.

وقتی از ایشان درباره پیامبر پرسیدند، علی (علیه‌السلام) با صراحت پاسخ داد که پیامبر را به من نسپرده بودید تا از من بپرسید.

این پاسخ شجاعانه باعث شد مهاجمان با خشم و ناامیدی از خانه خارج شده و به دنبال پیامبر به راه بیفتند، اما دیگر دیر شده بود.

_ هجرت پیامبر از مکه به مدینه و پناه گرفتن در غار ثور:

پیامبر در همان شب، بدون اینکه توسط دشمنان دیده شود، از خانه خارج شد و راهی مدینه شد.

ایشان برای چند روز در غار ثور پناه گرفتند تا امنیت پیدا کنند و مقدمات هجرت کامل به مدینه را فراهم نمایند.

این هجرت تاریخی، سرآغاز تشکیل جامعه اسلامی و پایه‌گذاری نظام سیاسی و اجتماعی اسلام بود که قرن‌ها الهام‌بخش بشریت بوده است.

_ نزول آیه شریفه و ستایش ایثار امام علی (علیه‌السلام):

خداوند در قرآن کریم، ایثار و فداکاری امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) را چنین توصیف کرده است:

«وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ»

(و از مردم کسی است که جانش را برای خشنودی خدا می‌فروشد و خدا به بندگان مهربان است.)

آیه ۲۰۷ سوره بقره

این آیه شریفه که به آیه «شراء» نیز معروف است، شأن نزول آن به فداکاری حضرت علی (علیه‌السلام) در لیلة المبیت بازمی‌گردد و به عنوان گواهی الهی بر عظمت این ایثار جاودانه شناخته می‌شود.

_ واکنش فرشتگان و ارزش والای لیلة المبیت:

در منابع روایی نقل شده است که جبرئیل و میکائیل، دو فرشته بزرگ الهی، به خاطر این فداکاری بی‌نظیر، بر سر امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) حاضر شدند و در جمع فرشتگان به او تبریک گفتند و از او تمجید کردند.

این بزرگداشت آسمانی، گواهی بر مقام و منزلت والای امام علی (علیه‌السلام) است که جان خود را در راه حمایت از پیامبر اسلام فدا کرد.

_ بیان امام علی (علیه‌السلام) درباره دفاع جانانه از پیامبر:

امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) در خطبه ۱۹۷ نهج‌البلاغه، درباره تبعیّت و حمایت خود از پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند:

«یاران و اصحاب پیامبر که حافظ اسرار او هستند، خوب می‌دانند که من حتی برای یک لحظه، مخالف فرمان خدا و رسول نبودم، بلکه با جان خود پیامبر را یاری کردم؛ در جاهایی که شجاعان، قدم‌هایشان می‌لرزید و فرار می‌کردند، آن دلیری و مردانگی را خدا به من عطا کرد.»

این سخنان نشان‌دهنده میزان فداکاری و وفاداری امام علی (علیه‌السلام) به پیامبر و اسلام است که در شرایط سخت نیز هیچگاه از دفاع و حمایت کوتاه نیامد.

_ لیلة المبیت؛ نقطه عطفی در تاریخ اسلام:

این واقعه تاریخی نه تنها یک حادثه فردی یا خانوادگی نبود، بلکه نقطه عطفی در شکل‌گیری تاریخ اسلام به شمار می‌رود. هجرت پیامبر از مکه به مدینه، آغاز دوران جدیدی از تاریخ اسلام بود که در آن پیامبر و یارانش توانستند یک جامعه اسلامی منسجم و قدرتمند را بنیان نهند.

همچنین، لیلة المبیت نمادی از وفاداری، ایثار، و شجاعت بی‌نظیر است که الگوی تمام مسلمانان و انسان‌های آزاده در طول تاریخ قرار گرفته است.

_ ادبیات و هنر در وصف لیلة المبیت:

این حادثه در ادبیات فارسی و عربی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد.

شاعر بزرگ یمنی، حسن بن علی بن جابر الهبل، در وصف شب لیلة المبیت چنین سروده است:

«مَن نامَ في مَرقَدِ النَّبِيِّ دُجى

وأعـيُـنُ المُـشـرِكيـنَ لَم تَنَـمِ»

که به معنی این است:

«کسی که در جایگاه خواب پیامبر آرام خوابید، در حالی که چشم مشرکان از ترس باز بود و خواب به چشمانشان نیامد.»

همچنین استاد سید حمید برقعی شعری سروده‌اند که نشان‌دهنده پیوند عمیق روحی و فکری علی (علیه‌السلام) و پیامبر اکرم (ص) است:

«ايها الناس من از پاره‌ی تن می‌گويم

دارم از خويشتن خويش سخن می‌گويم

آنکه هر دم نفسش با نفسم مأنوس است

آنکه با ذات خدا عزّوجل ممسوس است

من علی هستم و احمد، من و او خويشتنيم

او علی هست و محمد، من و او خويشتنيم

نه فقط جسم علی روح محمد باشد

يک تنه لشگر انبوه محمد باشد…»

_ اهمیت و پیامدهای لیلة المبیت:

شب اول ربیع‌الاول و حادثه لیلة المبیت، یکی از بزرگ‌ترین نمادهای ایثار، فداکاری و شجاعت در تاریخ اسلام است که یادآور جان‌فشانی امام علی (علیه‌السلام) برای حفظ جان پیامبر و ادامه راه حق و حقیقت است.

این شب مقدس، همچنین آغازی بر هجرت پیامبر و بنیان‌گذاری تمدن نوین اسلامی بود که مسیر تاریخ بشریت را متحول ساخت.

امروز، مسلمانان سراسر جهان این روز و این شب را گرامی می‌دارند و به یاد آن ایثار عظیم، از امام علی (علیه‌السلام) و پیامبر عظیم‌الشأن اسلام تجلیل می‌کنند.

این حادثه مهم تاریخی، همواره به عنوان نمونه‌ای برجسته از وفاداری و ایمان راستین، الهام‌بخش انسان‌ها در مسیر زندگی و ایمان است.