شهید آیت‌الله دکتر محمد مفتح؛ پیشگام وحدت حوزه و دانشگاه

شهید آیت‌الله دکتر محمد مفتح (۱۳۰۷–۱۳۵۸ش) از روحانیون برجسته، اندیشمندان نواندیش دینی و از حامیان نهضت امام خمینی(ره) در جریان انقلاب اسلامی ایران بود که نقش مؤثری در پیوند حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها ایفا کرد.

فعالیت‌های گسترده علمی، فرهنگی و سیاسی او، نامش را به‌عنوان یکی از چهره‌های اثرگذار تاریخ معاصر ایران ثبت کرده است.

مسجد الجواد و مسجد قبا در تهران از مهم‌ترین پایگاه‌های فعالیت مذهبی و اجتماعی وی به‌شمار می‌رفت.

اقامه نماز باشکوه عید فطر سال ۱۳۵۷ به امامت او در تپه‌های قیطریه تهران، به یکی از رویدادهای ماندگار انقلاب اسلامی تبدیل شد.

پس از پیروزی انقلاب، شهید مفتح به عضویت شورای انقلاب درآمد و سرپرستی دانشکده الهیات دانشگاه تهران را برعهده گرفت.

وی سرانجام در ۲۷ آذر ۱۳۵۸ به دست گروهک تروریستی فرقان به شهادت رسید و پیکرش در حرم مطهر حضرت معصومه(س) در قم به خاک سپرده شد. در تقویم جمهوری اسلامی ایران، سالروز شهادت او به‌عنوان روز وحدت حوزه و دانشگاه نام‌گذاری شده است.

زندگی‌نامه و تحصیلات

محمد مفتح در ۲۸ خرداد ۱۳۰۷ در همدان متولد شد. پدرش، شیخ محمود مفتح، از واعظان شناخته‌شده همدان و مدرس ادبیات عرب بود.

وی تحصیلات مقدماتی علوم دینی را نزد پدر و اساتید حوزه همدان فرا گرفت و در سال ۱۳۲۲ برای ادامه تحصیل به حوزه علمیه قم مهاجرت کرد.

شهید مفتح در قم، دروس سطح و خارج فقه و اصول را نزد بزرگانی چون آیت‌الله بروجردی، امام خمینی(ره)، آیت‌الله گلپایگانی و آیت‌الله مرعشی نجفی گذراند و به مرتبه اجتهاد دست یافت.

هم‌زمان در حوزه‌های فلسفه، حکمت و عرفان از محضر استادانی چون علامه طباطبایی و آیت‌الله رفیعی قزوینی بهره برد.

او در کنار تحصیلات حوزوی، تحصیلات دانشگاهی خود را نیز ادامه داد و موفق به اخذ دکترای الهیات و معارف اسلامی از دانشگاه تهران شد؛ مسیری که بعدها زمینه‌ساز نقش‌آفرینی او در پیوند حوزه و دانشگاه گردید.

فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی

شهید مفتح از دوران طلبگی به مسائل اجتماعی و سیاسی توجه ویژه داشت.

در سال ۱۳۳۴ با همکاری شهید آیت‌الله دکتر بهشتی، «دبیرستان دین و دانش» را با هدف تربیت نسل جوان تأسیس کرد. همچنین در راه‌اندازی کانون‌های فرهنگی ویژه دانش‌آموزان و فرهنگیان نقش فعالی داشت.

او مقالات متعددی در حوزه معارف اسلامی نگاشت که در نشریاتی همچون مکتب اسلام و مکتب تشیع منتشر شد.

همچنین با تأسیس «مجمع علمی اسلام‌شناسی» تلاش کرد مفاهیم دینی را با زبانی نو و متناسب با نیازهای جامعه معاصر ارائه کند؛ فعالیت‌هایی که با واکنش و فشار ساواک مواجه شد.

اخراج، تبعید و تداوم مبارزه

در سال ۱۳۴۷، به دلیل فعالیت‌های روشنگرانه و انقلابی، از آموزش و پرورش اخراج و به مناطق مختلف کشور تبعید شد. با این حال، دوران تبعید برای او به فرصتی جهت گسترش فعالیت‌های تبلیغی و آگاهی‌بخش در شهرهای مختلف تبدیل شد.

پس از بازگشت به تهران، فعالیت‌های انقلابی خود را در مسجد الجواد و سپس مسجد قبا ادامه داد.

برگزاری کلاس‌های تفسیر قرآن، نهج‌البلاغه، فلسفه و مباحث اجتماعی، این مساجد را به پایگاه‌های مهم فکری و فرهنگی بدل کرد.

نماز تاریخی عید فطر ۱۳۵۷

در ماه رمضان سال ۱۳۵۷، مسجد قبا به یکی از کانون‌های اصلی مبارزات مردمی تبدیل شد.

اقامه نماز عید فطر به امامت شهید مفتح در تپه‌های قیطریه، به راهپیمایی عظیم مردمی انجامید که نقش مهمی در شتاب‌گیری روند انقلاب اسلامی داشت.

مسئولیت‌ها پس از انقلاب

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، شهید مفتح با حکم امام خمینی(ره) به عضویت شورای انقلاب درآمد و مسئولیت‌هایی همچون مدیریت ستاد استقبال از امام، عضویت در شورای گسترش آموزش عالی و سرپرستی دانشکده الهیات دانشگاه تهران را عهده‌دار شد.

او همچنین در طراحی و راه‌اندازی کمیته‌های انقلاب اسلامی نقش مؤثری داشت.

اندیشه وحدت حوزه و دانشگاه

شهید مفتح معتقد بود حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها، با حفظ هویت مستقل خود، می‌توانند در فضایی مبتنی بر احترام، اعتماد و همکاری متقابل، در حل مسائل فکری و اجتماعی جامعه نقش‌آفرین باشند. او وحدت این دو نهاد علمی را ضرورتی راهبردی برای پیشرفت فرهنگی و علمی کشور می‌دانست.

شهادت و ماندگاری نام

صبح ۲۷ آذر ۱۳۵۸، شهید آیت‌الله دکتر محمد مفتح در محوطه دانشکده الهیات دانشگاه تهران، به دست اعضای گروهک فرقان ترور و به شهادت رسید.

امام خمینی(ره) در پیامی، این ضایعه را تسلیت گفتند.

بیست‌وهفتم آذرماه، یادآور مجاهدت‌های اندیشمندی است که با خون خود، بر ضرورت هم‌افزایی علم و دین مهر تأیید زد.

نام‌گذاری این روز به‌عنوان روز وحدت حوزه و دانشگاه، گواهی بر ماندگاری اندیشه و راه شهید مفتح در تاریخ معاصر ایران است.