منشور اخلاق اجتماعی شیعیان
امام رضا علیه‌السلام؛ و “اصول اخلاق اجتماعی”
امام رضا علیه‌السلام در کنار جایگاه علمی و هدایتگرانه خود، در عرصه اخلاق و رفتار نیز الگوی برجسته‌ای برای امت اسلامی بودند. آن حضرت با برخورد کریمانه، سعه‌صدر و مهربانی با مردم، نه تنها دل‌های شیعیان بلکه قلوب همه مسلمانان را به خویش جذب می‌کردند. در سیره عملی ایشان، پیوندی روشن میان ایمان و اخلاق اجتماعی به چشم می‌خورد؛ به گونه‌ای که ایمان راستین جز با صداقت، امانت‌داری، پرهیز از نزاع‌های بی‌ثمر و ایجاد پیوند و انسجام در جامعه تحقق نمی‌یابد.
در همین راستا، امام رضا علیه‌السلام، پیامی از طریق حضرت عبدالعظیم حسنی برای شیعیان ارسال کردند که می‌توان آن را منشور اخلاق اجتماعی شیعیان دانست؛ پیامی سرشار از رهنمودهایی برای زندگی جمعی، که اگر امروز به آن عمل شود، می‌تواند جامعه را از آسیب تفرقه و اختلاف برهاند و همبستگی و اتحاد را تحکیم بخشد.
آن حضرت در روایتی(۱) به حضرت عبدالعظیم حسنی می‌فرماید:
* «ای عبدالعظیم! سلام مرا به دوستان و پیروانم برسان و به آنان بگو که شیطان را بر خود مسلط نکنند. آنان را به راستگویی و امانت‌داری فرمان ده، و به سکوت و ترک مجادله در امور بی‌فایده سفارش کن. همچنین آنان را به مهربانی، دیدار و ارتباط با یکدیگر دعوت نما؛ چراکه این کارها مایه تقرب به من است. و آنان را از دشمنی و پراکندگی بپرهیزان؛ زیرا هرکس چنین کند و دوستی از دوستان مرا برنجاند، مشمول عذاب سخت الهی خواهد شد و از ولایت ما بی‌بهره خواهد ماند…»
* محورهای مهم اخلاق اجتماعی در روایت عبارتست از:
🔻 صداقت و امانت‌داری:
امام رضا علیه‌السلام در گام نخست، صداقت و امانت‌داری را مهمترین سرمایه اخلاقی و پایه اخلاق اجتماعی معرفی می‌کنند. جامعه‌ای که در آن دروغ و خیانت رواج داشته باشد، هرگز به همبستگی و اتحاد نخواهد رسید. صداقت و امانت‌داری نه‌تنها ارزش‌های فردی، بلکه ستون‌های اصلی اعتماد اجتماعی هستند.
🔻 پرهیز از جدال‌های بیهوده:
امام علیه‌السلام در گام دوم هشدار می‌دهند که گفت‌وگوهای بی‌ثمر و جدال‌های بیهوده، نیرو و فرصت‌های جامعه را هدر می‌دهد و سبب تفرقه و اختلاف می‌شود. سکوت در امور غیرضروری و تمرکز بر مسائل اصلی، راهی برای حفظ آرامش و انسجام درونی جامعه است و جدال در امور بی‌ثمر موجب سستی روابط و اتلاف نیروهاست.
🔻 تقویت صمیمیت و ارتباط اجتماعی:
سپس امام رضا علیه‌السلام یکی از ارکان همبستگی را صمیمیت، دیدار و مهرورزی میان مؤمنان می‌شمارند و آن را مایه تقویت پیوندهای ایمانی و اجتماعی و بهترین راه برای مقابله با تفرقه می‌دانند. به‌ویژه بر «مزاوره» یعنی دیدار و ارتباط مستمر میان شیعیان تأکید دارند؛ زیرا چنین ارتباطی، محبت و همدلی می‌آفریند و جامعه را در برابر تهدیدها و دشمنی‌ها مقاوم می‌سازد.
🔻 پرهیز از اختلاف و دشمنی درونی:
آن حضرت در پایان شدیدترین هشدار را درباره مشغول شدن شیعیان به دشمنی و تفرقه داخلی می‌دهند و توصیه بر پرهیز از اختلاف و دشمنی درونی می‌کنند. ایشان چنین رفتاری را ظلمی بزرگ دانسته و وعده عذاب سخت برای کسانی می‌دهند که وحدت جامعه را از میان ببرند. هرگونه آزار و تفرقه‌افکنی میان مؤمنان، خروج از مسیر ولایت و بی‌نصیبی از رحمت الهی است. این بخش از روایت نشان می‌دهد که انسجام و همدلی، نه یک توصیه اخلاقی ساده، بلکه یک اصل ایمانی و الهی است.
🔻پیام امام رضا علیه‌السلام در این روایت، منشوری روشن برای اخلاق اجتماعی است. ایشان با چهار رکن صداقت، امانت‌داری، پرهیز از جدال، تقویت ارتباط و پرهیز از اختلاف، چارچوبی استوار برای اتحاد و انسجام جامعه ترسیم می‌کنند. جامعه‌ای که بر این اصول استوار باشد، هم در برابر تهدیدهای بیرونی مقاوم خواهد بود و هم درونی سالم، متحد و پویا خواهد داشت.
امروز نیز این پیام جاودانه می‌تواند چراغی فرا راه امت اسلامی باشد تا با پایبندی به اخلاق اجتماعی، راه انسجام، پیشرفت و عزت را بپیماید.
(۱)متن روایت و منبع روایت:
“قالَ الإمامُ الرّّضا علیه‌السَّلامُ لِعَبدِالعَظیمِ الحَسَنی”:
«یَا عَبْدَ الْعَظِيمِ أَبْلِغْ عَنِّي أَوْلِيَائِيَ السَّلَامَ وَ قُلْ لَهُمْ أَنْ لَا يَجْعَلُوا لِلشَّيْطَانِ عَلَى أَنْفُسِهِمْ سَبِيلًا، وَ مُرْهُمْ بِالصِّدْقِ فِي الْحَدِيثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ، وَ مُرْهُمْ بِالسُّكُوتِ وَ تَرْكِ الْجِدَالِ فِيمَا لَا يَعْنِيهِمْ، وَ إِقْبَالِ بَعْضِهِمْ عَلَى بَعْضٍ وَ الْمُزَاوَرَةِ، فَإِنَّ ذَلِكَ قُرْبَةٌ إِلَيَّ …»
«الإختصاص، شیخ مفید، ج ۱، ص ۲۴۷
ثبت دیدگاه