مذهب تشیّع، مذهب جعفری

مذهب تشیّع، مذهب جعفری

مقصود از رئیس مذهب بودن امام صادق علیه‌السّلام چیست؟ چرا مذهب تشیّع را به نام مذهب جعفری می‌شناسند؟

▪️گرچه مذهب شیعه همان مکتب رسول خدا است؛ و آموزه‌های همۀ ائمّه در تبیین این مکتب، سهیم و دَخیل است؛ امّا اینکه امام صادق عليه‌السّلام به‌عنوان رئیس مذهب مشهورند، به دلیل موقعیت فوق‌العاده‌ای است که برخلاف پدران بزرگوار و فرزندان معصومشان، در اختیار آن حضرت قرار گرفت. ایشان در یک دورۀ انتقالی، بیشترین فراغت را برای نشر و تبیین و ترویج و تعلیم معارف قرآن و اهل بیت، در اختیار داشتند.

دوران امام باقر و امام صادق علیهماالسّلام، دورۀ انتقال حکومت از بنی‌‌امیّه به بنی عبّاس، یا به تعبیر دقیق‌تر از بنی مروان به بنی عبّاس بود و درگیری‌های قدرت‌های سیاسی با یکدیگر، فرصت و فراغت به آنها نمی‌داد که کنترل فوق‌العاده و اختناق شدیدی را که در زمان سایر ائمّه علیهم‌السّلام اعمال می‌کردند، در آن زمان هم اعمال کنند.

▪️به‌همین خاطر بعد از دوران اختناقی که خصوصاً بعد از واقعۀ عاشورا پیش آمد و حکومت‌های ظالم اموی، کوچک‌ترین مَنفَذی را برای تبیین معارف قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السّلام باقی نگذاشتند؛ امام باقر علیه‌السّلام و بعد از ایشان امام صادق عليه‌السّلام این فرصت را پیدا کردند که این معارف را تبیین و ترویج کنند.

▪️شاید حدود هشتاد درصد احادیثی که در کتب حدیثی شیعه به ما رسیده است، از این دو امام بزرگوار، امام باقر و امام صادق علیهماالسّلام، نقل شده است؛ به خاطر فرصت و فراغت ایشان؛ واِلاّ این‌گونه نیست که ائمّۀ دیگر در مقام و مرتبۀ علمی، چیزی کمتر از این دو امام بزرگوار داشتند. چنین فرصت و فراغتی در اختیار دیگر ائمّۀ ما قرار نگرفت. این است که مکتب تشیّع، به نام امام صادق علیه‌السّلام شناخته شد.

▪️شاید به لحاظ دیگری هم مذهب تشیّع به جعفری مشهور شد و آن این که مذاهب فقهی چهارگانۀ اهل سنّت (حَنَفی، مالکی، شافعی، و حَنبلی) هم تقریباً در عصر امام صادق علیه‌السّلام شروع به شکل‌گیری کردند. اَبوحَنیفه، معاصر امام صادق علیه‌السّلام بود و دو سال شاگردی و طلبگی ایشان را کرده بود؛ تا پایان عمر هم می‌گفت:

«لَوْلا السَّنَتانِ لَْهَلَکَ اْلنُّعمان»

اگر آن دو سال که من به درس امام صادق علیه‌السّلام رفتم، نبود؛ هلاک شده بودم. اینکه چه شد کسانی که شاگرد امام صادق علیه‌السّلام بودند، رو در روی امام ایستادند؛ برای خودشان مذهبی بنیانگذاری کردند و عدّه‌ای را به دور خود جمع کردند؛ نکاتی است که در کتاب «حدیث دوست» به آنها اشاره شده است.

▪️چون این مذاهب از زمان امام صادق علیه‌السّلام به بعد شکل گرفتند و این چهار مذهب به اسم بنیانگذارانشان شناخته شدند؛ یعنی پیروان احمد حَنبَل را حنبلی مذهب؛ پیروان ابوحنیفه را حنفی مذهب؛ پیروان مالک بن انس را مالکی و پیروان امام شافعی را شافعی می‌گویند؛ پیروان مکتب تشیّع را هم، پیروان مذهب جعفری نام می‌نهند.

بنا به اعتقاد ما، تشیّع یعنی استمرار آموزه‌های رسول‌الله صلی‌الله علیه وآله وسلّم، و چیزی جدای از آن نیست.

▪️تشیّع در زمان حیات رسول‌الله آغاز شد. حتّی واژۀ شیعه را خود پیغمبر ذیل آیۀ شریفه:

«إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَٰئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ»

در مورد یاران و همراهان امیرالمؤمنین علیه‌السّلام به کار بردند. اهل سنّت، در کتاب معتبر حدیثی‌شان از پیغمبر اکرم،‌ نقل کرده‌اند که فرمودند:

«ﻳَﺎ علی ﺃَﻧْﺖَ ﻭَ شِیعَتکَ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ»

ای علی؛ تو و شیعیانت، بهترین خلایق خدا هستید.

▪️بنابراین واژۀ شیعه، توسّط خود پیغمبر اکرم صلّی‌الله علیه وآله وسلّم وضع و به کار برده شد و تشیّع از زمان حیات ایشان مطرح بود.

▪️در دوران حیات پیغمبر صلّی‌الله علیه وآله وسلّم، عدّه‌ای از اصحاب پیامبر دور امیرالمؤمنین علیه‌السّلام جمع و با ایشان محشور بودند. کَمااینکه عدّه‌ای هم دور ابابکر و عمر و عثمان بودند. در واقع دو تیپ مختلف در بین صحابۀ پیغمبر دیده می‌شد. از همان زمان حیات رسول‌الله، کسانی با امیرالمؤمنین علیه‌السّلام هم روحیه و همراه بودند و بعد از رحلت رسول‌الله هم شیعه خوانده شدند. پس تشیّع در زمان پیغمبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم وجود داشت و در زمان امیرالمؤمنین علیه‌السّلام، در زمان حسنین و در زمان امام سجّاد و امام باقر علیهم‌السّلام استمرار پیدا کرد؛ منتها به دلیل اینکه چهار مکتب فقهی اهل تسنّن در آن زمان شکل گرفت و به نام رؤسای آن مذاهب خوانده شد؛ مکتب تشیّع هم مکتب جعفری نام گرفت.

▪️بخش عمده‌ای از آموزه‌های مکتب تشیّع را امام صادق عليه‌السّلام در جلسات درس عظیمی که دایر می‌کردند، بیان فرمودند. حاصل این آموزه‌های حضرت، چهارصد کتاب شد که شاگردان ایشان تألیف کردند. این چهارصد کتاب «اصول أربَعَةُ مِأة» نام گرفت. بعدها نیز مطالب همان کتاب‌ها تدوین شد و کتابی مثل کافی و کتاب‌های حدیثی بعدی شیعه را شکل داد. به این لحاظ این مذهب را مذهب جعفری و امام صادق علیه‌السّلام را رئیس این مذهب می‌دانند. والّا رئیس مذهب ما خود رسول‌الله و امیرالمؤمنین علیهماالسّلام هستند و تشیّع، چیزی جدا از اصل آموزه‌های پیغمبر و قرآن کریم نیست. منتها شیعه این آموزه‌های قرآن و سنن نبوی را از زلال‌ترین، پاک‌ترین و ناب‌ترین مَجرا، که اهل‌بیت پیغمبر اکرم صلوات الله علیه وآله وسلّم هستند، دریافت کرده است.

▪️بنا به ضرب‌المثلی که در بین عرب است؛ که «أهل‌البَيتِ أْدریٰ بِْما فِْی‌اْلبَيتِْ» اهل خانه بیشتر می‌دانند که در خانه چه می‌گذرد. شیعه معتقد است أهل‌البَيتِ پیغمبر نسبت به آموزه‌های پیامبر أْدریٰ هستند و لذا این آموزه‌ها را مستقیماً از اهل‌بیت علیهم‌السّلام دریافت کرده است.

استاد مهدی طیّب

۹۱/۰۶/۱۶