آیا واقعاً ۱۰ هزار شرکت دانش‌بنیان داریم؟ پاسخ معاون علمی
معاون سیاستگذاری معاونت علمی گفت: بعضی از دوستان می‌پرسند آیا واقعاً ۱۰ هزار شرکت دانش‌بنیان داریم؟ بله. ده هزار بازیگر با اندازه‌ها و حوزه‌های فعالیت مختلف، موفقیت‌ها و شکست‌های متفاوتی داشته‌اند البته همه آن‌ها موفق یا بزرگ نیستند.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، آیین رونمایی از گزارش زیست بوم دانش‌بنیان سال 1402 در محل همایش‌های بین‌المللی صدا و سیما برگزار شد.
الیاسی گفت: ما در سه سال گذشته شاهد اتفاقات جدید زیادی بوده‌ایم، به‌ویژه پس از تصویب قانون جهش تولید دانش‌بنیان. زحمتی که دوستان کشیده‌اند، واقعاً قابل تقدیر است و ما از این گزارش استفاده می‌کنیم. این گزارش در معاونت به عنوان یکی از گزارش‌های مرجع محسوب می‌شود. در مورد شرایطی که قانون دانش‌بنیان برای کشور ایجاد کرده، توضیحات مبسوط و کافی ارائه شده است.
وی گفت: پس از تصویب قانون جدید جهش دانش‌بنیان، اولین اتفاقی که افتاد، اضافه شدن تعدادی بازیگر جدید به اکوسیستم بود. یعنی اکنون، وقتی درباره زیست بوم صحبت می‌کنیم، نسبت به سال قبل از نظر نوع بازیگران، تفاوت‌های قابل توجهی وجود دارد. بنابراین، برای اعضای قدیمی زیست‌بوم نیز فرصت‌های جدیدی برای فعالیت و مشارکت ایجاد شده است.
وی ادامه داد: من معمولاً از کلمه‌های "بازیگران" و "بازی" استفاده می‌کنم. دوستانی که در حوزه اقتصاد و توسعه فعالیت می‌کنند، می‌دانند که واقعیت توسعه، داستان منابع یا فناوری نیست؛ این‌ها همه ابزار هستند. اصل توسعه، داستان انسان‌هاست.
معاون سیاستگذاری و توسعه معاونت علمی گفت: در سال‌های اخیر، تعداد زیادی از افراد حقیقی و حقوقی به این اکوسیستم اضافه شده‌اند. زمانی ما ابزار لازم برای گفت‌وگو با بنگاه‌های بزرگ را نداشتیم، اما اکنون پس از دو اتفاق مهم، یکی تجربه موفق و دیگری شکل‌گیری قانون دانش‌بنیان، این امکان فراهم شده است.
وی گفت: بعضی از دوستان می‌پرسند آیا واقعاً 10 هزار شرکت دانش‌بنیان داریم؟ بله، واقعاً ده هزار شرکت وجود دارد. در اقتصاد و مدیریت، مفهوم "Critical Mass" بسیار مهم است. این ده هزار بازیگر با اندازه‌ها و حوزه‌های فعالیت مختلف، موفقیت‌ها و شکست‌های متفاوتی داشته‌اند. همه آن‌ها موفق یا بزرگ نیستند.
وی ادامه داد: شاید تنها 10 تا 15 درصد از آن‌ها به موفقیت‌های چشمگیر دست یافته‌اند. نفس وجود ده هزار شرکت، ده هزار بازیگر و ده هزار کمیشگر، خودش یک تحول فرهنگی ایجاد کرده است.
معاون سیاستگذاری و توسعه معاونت علمی تصریح کرد: اکنون در اقتصاد ایران، شاید حدود 100 بازیگر بزرگ داشته باشیم که تعیین‌کننده‌های اصلی هستند. بسیاری از آن‌ها وارد این گفت‌وگو شده‌اند و برخی به طور عمیق درگیر شده‌اند.
وی ادامه داد: مثلاً هلدینگ‌های بزرگ پتروشیمی، فولادی و غذایی، که جزو دارایی‌های اصلی اقتصاد ایران هستند، اکنون در این بازی حضور دارند. در اقتصاد جهانی، بازیگرانی که کشورها را به پیش برده‌اند، معمولاً شرکت‌های بزرگ چندملیتی (Conglomerates) هستند، مانند سامسونگ یا هواوی. برای ما نیز شرکت‌هایی مانند گلرنگ می‌توانند چنین نقشی ایفا کنند.
الیاسی گفت: این شرکت‌ها اکنون عضو این زیست‌بوم شده‌اند و نباید آن را فقط با زیست‌بوم استارتاپ‌ها یا شرکت‌های نوپا اشتباه گرفت. این‌ها بازیگران جدیدی هستند که وارد عرصه شده‌اند.
وی خاطرنشان کرد: ما دو گروه از بازیگران اقتصادی را به طور جدی شاهد هستیم: یکی هلدینگ‌های بزرگی که تأثیرگذار هستند و دیگری شرکت‌های نوآور که لزوماً اندازه‌ای مانند فولاد مبارکه یا پتروشیمی خلیج فارس ندارند، اما رفتارهای نوآورانه از خود نشان می‌دهند. این شرکت‌ها مدیران حرفه‌ای جذب کرده‌اند و با ادبیات توسعه و رقابت‌پذیری آشنا هستند.
الیاسی خاطرنشان کرد: امروز، نسبت به سه یا پنج سال پیش، این شرکت‌ها عضو این جامعه شده‌اند. اما واقعیت این است که شبکه‌ای که من تصور می‌کردم باید به هم متصل شود، هنوز به آن اندازه متداخل نشده است. بازیگران قدیمی‌تر، مانند صندوق‌ها یا شرکت‌های دانش‌بنیان بزرگ، به اندازه کافی از این گروه جدید استقبال نکرده‌اند.
وی گفت: اغلب دوستان من در این اکوسیستم حضور دارند و من به آن‌ها ارادت دارم. باید این اکوسیستم بزرگ را به رسمیت بشناسیم و سعی کنیم به همان اندازه گسترده و پراکنده شویم. پراکندگی بازیگران ما در این حوزه هنوز کم است. برخی از این هلدینگ‌ها و شرکت‌ها از افراد قدیمی اکوسیستم جذب کرده‌اند، اما تعداد زیادی از آن‌ها از نظام بانکی یا دیگر بخش‌ها وارد شده‌اند و این موضوع ما را به چالش کشیده است.
الیاسی گفت: واقعیت این است که از نظر بازیگران، این دو گروه به ما اضافه شده‌اند: اول، هلدینگ‌های بزرگ و ابر بنگاه‌های ایرانی، و دوم، شرکت‌های غیر دانش‌بنیان نوآور که تعدادشان نیز بسیار زیاد است. آقای دکتر جعفری در جلسات کارگروه شورای فناوری حضور دارند. تعداد تقاضاهایی که از آن‌ها می‌آید، در حوزه اعتبار مالیاتی در سال 1402 حدود 30 درصد از کل تقاضاها را تشکیل می‌داد.
وی گفت: این شرکت‌ها تقاضای اعتبار مالیاتی برای توسعه ارائه داده‌اند و این برای ما بسیار جذاب است. مثلاً گروه بهمن تقاضا می‌دهد و در عین حال خود را وارد این بازی می‌کند. بنابراین، این دو گروه از بازیگران جدید به تدریج در حال ورود به اکوسیستم هستند و این اکوسیستم باید به آن‌ها توجه کند.
معاون سیاستگذاری و توسعه معاونت علمی گفت: شرکت‌های دانش‌بنیان نسل جدید نیز در حال ظهور هستند. واقعیت این است که از نظر عمر تکنولوژی، همان‌طور که فناوری دیجیتال و الکترونیک برای ما شناخته شده است، نسل‌های بعدی مانند متاورس و دیگر فناوری‌های نوظهور نیز در حال شکل‌گیری هستند. ما به عنوان شهروند درگیر این فناوری‌ها هستیم و شاهد تغییرات سریع آن‌ها هستیم.
وی گفت: همین اتفاق دقیقاً در حوزه زیست فناوری نیز رخ داده است. شرکت‌هایی که 10 سال پیش در حوزه زیست فناوری دانش‌بنیان فعالیت می‌کردند، اکنون به شرکت‌های بالغ تکنولوژی تبدیل شده‌اند. در مقابل، در حوزه فناوری سلول‌های بنیادین، حدود 170 تا 200 شرکت در این سال‌ها متولد شده‌اند که بازیگران جدیدی هستند و به اکوسیستم اضافه می‌شوند.
وی ادامه داد: یکی از اولویت‌های ما این است که بازیگران تکنولوژی‌محور در حوزه‌های تکنولوژی جدید را به اکوسیستم اضافه کنیم. هوش مصنوعی نیز از این قاعده مستثنی نیست.
الیاسی تصریح کرد: نسل‌های مختلف هوش مصنوعی که 10 سال پیش، پنج سال پیش و امروز از آن‌ها صحبت می‌شود، با هم تفاوت‌های زیادی دارند. ما اکنون نیاز به بازیگران جدید در حوزه هوش مصنوعی داریم.
الیاسی گفت: من واقعاً خواهشم این است، به ویژه از صندوق‌های پژوهش و فناوری که در این حوزه فعال هستند، که بازیگران قدیمی‌تر ما از بازیگران جدید استقبال کنند و به اصطلاح آن‌ها را به خوبی پذیرا باشند.
وی گفت: بازیگران جدید در تکنولوژی‌های نوین برای ما یک نیاز اساسی هستند. شرکت‌های بزرگ امروز نیاز دارند که سیستم‌های جدیدی شکل بگیرد و شرکت‌های جدید در آن‌ها ظهور کنند.
وی ادامه داد: مثلاً مدیر سیناژن، با همه شخصیت کارآفرینانه و پرتلاشی که دارد، به عنوان یکی از بزرگان این حوزه شناخته می‌شود. زحمات ایشان در این سال‌ها باعث شده است که اکوسیستم زیست فناوری کشور به شدت متنوع شود.
وی ادامه داد: زمانی در حوزه زیست فناوری کشاورزی، دامی، پروبیوتیک و دیگر حوزه‌ها بازیگران کمی داشتیم، اما اکنون تعداد زیادی از شرکت‌ها در حوزه واکسن و دارو فعال شده‌اند. یکی از نیازهای اصلی این اکوسیستم این است که به شرکت‌های جدید کمک کنیم تا به عنوان بازیگران جدید وارد شوند.
الیاسی تصریح کرد: بانک کارآفرین اخیراً گزارشی ارائه داده است، اما واقعیت این است که در قانون جهش، بانک‌ها به عنوان سرمایه‌گذاران جدید اضافه شده‌اند. اکنون چهار بانک بزرگ کشور هلدینگ‌هایی را در حوزه پژوهش و فناوری ایجاد کرده‌اند و سرمایه‌های قابل توجهی را به این حوزه وارد کرده‌اند.
وی گفت: تقریباً حدود 2 درصد از سرمایه‌های این چهار هلدینگ جدید به این حوزه اختصاص یافته است. این بانک‌ها و هلدینگ‌ها بازیگران جدید سرمایه‌گذاری در شرایط فعلی هستند. از نظر تنوع بازیگران و گروه‌های مخاطب، موضوع بسیار گسترده‌تر شده است.
وی ادامه داد: تعداد زیادی از مدیران حرفه‌ای کشور که قبلاً در جامعه صنعتی فعال بودند، اکنون به جامعه دانش‌بنیان پیوسته‌اند. به عنوان مثال، آقای دکتر طیب‌نیا اخیراً از فولاد مبارکه خداحافظی کرده‌اند، اما ایشان در این سال‌ها با تلاش‌های خود به یکی از چهره‌های مهم زیست‌بوم فناوری تبدیل شده‌اند. همچنین آقای سزاوار، مدیر گلرنگ، از دیگر مدیران حرفه‌ای این حوزه هستند.
الیاسی ادامه داد: من این موارد را بیان کردم تا نشان دهم که اکوسیستم ما بزرگ شده است، اما هنوز به یک شبکه کامل تبدیل نشده است. تعاملات ما کم است. مثلاً ساختار گلرنگ را می‌بینم که همه بازیگران را در خود جای داده است، اما حضور اعضای قدیمی اکوسیستم ما در آن به اندازه کافی نیست.
وی ادامه داد: تیم‌های ما، صندوق‌های ما و حتی شرکت‌های ما به اندازه کافی در گلرنگ حضور ندارند. گلرنگ اکنون با مدل توسعه عمودی و مالکیت بنگاه‌های بزرگ در حال رشد است و این یک وضعیت بسیار خوب است. اما من خواهشم این است که هسته قدیمی و با سابقه اکوسیستم ما به شبکه‌سازی و تعامل با این بازیگران جدید بیشتر توجه کند و در این زمینه جدی‌تر عمل کنیم.
معاون سیاستگذاری و توسعه معاونت علمی گفت: ما باید خودمان را بهتر معرفی کنیم و از دوستانمان بخواهیم که بیشتر مراجعه کنند. اکنون بسیاری از هلدینگ‌ها وجود دارند، اما به دانش صندوق‌ها و بازیگران قدیمی‌تر نیاز دارند.
وی گفت: اما من این نکته را بیان می‌کنم که قبل از رگولیشن، خودتان باید تعامل فعالانه‌ای داشته باشید و پیشنهادات خود را ارائه دهید. اکنون در ساختار صندوق‌های وی‌سی (VC)، امکان ال‌پی‌جی‌پی (LPGP) به شکلی که در بانک‌ها یا نظام بورس وجود دارد، متأسفانه فراهم نیست.
وی ادامه داد: البته این موضوع در حال پیگیری است و نیاز به مصوبه هیئت وزیران دارد. اما نوع تعامل اکوسیستم با بازیگران بزرگ هنوز کم است. در سه سال اخیر، ضمانت‌نامه‌ها بسیار گسترده و متنوع شده‌اند.
الیاسی تصریح کرد: دیگر ضمانت‌نامه‌ها مانند گذشته نیستند که مثلاً فقط ضمانت حسن انجام کار باشند. به یاد دارم که صندوق دانشگاه تهران در عملکرد خود همیشه از ضمانت‌نامه به عنوان ابزاری که به خوبی استفاده کرده است، یاد می‌کرد. اما اکنون پس از قانون جهش، ضمانت‌نامه‌ها به یک بازار بزرگ تبدیل شده‌اند.
وی گفت: چند تن از فعالان اقتصادی تلاش زیادی کردند تا صندوق پژوهش و فناوری را دریافت کنند، اما هر بار در کارگروه رد می‌شدند. یک بار به یکی از آن‌ها زنگ زدم و گفتم: «فلانی، تو که هلدینگی با ارزش پنج یا ده همت داری، چرا به دنبال یک صندوق 50 میلیاردی هستی؟ این صندوق چه جایگاهی در بازی تو دارد؟» که در جواب گفت شما نمی‌دانید که ضمانت‌نامه چیست، اما من اهمیت آن را می‌دانم!
وی گفت: اکنون ما می‌توانیم بر اساس قانون جهش و ماده 44 رفع موانع، که شکل‌گیری صندوق‌ها را تسهیل می‌کند، یک اکوسیستم مستقل ایجاد کنیم. یعنی ابزارهای لازم را داریم، اما هنوز بازیگران اصلی که از بیرون به این موضوع پی برده‌اند، ضمانت‌نامه‌هایی که در قانون جهش مطرح شده است، مانند ضمانت اعتباری و دیگر انواع ضمانت‌نامه‌ها را به خوبی درک نکرده‌اند.
وی ادامه داد: آقای ابو جعفری، به چندین نظام اعتباری، نظام اتکایی و نظام تنوع ضمانت‌نامه‌ها و بیمه‌هایی که شبه ضمانت‌نامه هستند (یعنی ضمانت‌نامه‌های شبه بیمه) اشاره کرده‌اند. این ابزارها می‌توانند بخشی از مسئله تأمین مالی خارج از اکوسیستم را حل کنند، اما هنوز اهمیت آن‌ها را به طور کامل درک نکرده‌ایم.
الیاسی تصریح کرد: استفاده از ابزار VC به عنوان سرمایه‌گذاری و R&D به عنوان یک ابزار مهم در قانون جدید، اکنون وجود دارد. یکی از نکاتی که می‌خواستم در اینجا به دوستان اشاره کنم، این است که در قانون جهش تولید، اعتبار مالیاتی و سرمایه‌گذاری وجود دارد.
وی گفت: یعنی اکنون اعتبار مالیاتی به عنوان یک ابزار کارآمد در حال فعالیت است. آقای دکتر سبحانیان زحمات زیادی در این زمینه کشیده‌اند و خوشبختانه مدیریت ایشان نیز ادامه پیدا کرده است. اکنون سازمان مالیاتی در سال‌های 1401 و 1402 هیچ پرونده مالیاتی را به دلیل عدم پذیرش قانون جهش رد نکرده است.
وی گفت: همه پرونده‌های اعتبار مالیاتی که ارسال شده‌اند، اگرچه نقد نشده‌اند، اما هیچ‌کدام به این دلیل رد نشده‌اند که سازمان مالیاتی بگوید: «این چیست؟» زیرا تمام ارکان قانونی را دارند. دلیل رد شدن بیشتر پرونده‌ها مشکلات حسابداری و حسابرسی بوده است. بسیاری از شرکت‌ها آیین‌نامه را به درستی اجرا نکرده‌اند. مثلاً قانون می‌گوید که اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه زمانی داده می‌شود که هزینه‌های تحقیق و توسعه در حساب‌های جداگانه ثبت شوند تا با هزینه‌های قابل قبول مالیاتی مخلوط نشوند.
وی ادامه داد: این موضوع در بسیاری از شرکت‌ها رعایت نشد یا با مشکلاتی مواجه بودیم. یک سامانه قدیمی در سازمان مالیاتی وجود داشت که این موضوع را پیگیری می‌کرد. اکنون این ابزار در حال فعالیت است و ما از آن به عنوان ابزار مشارکت عمومی-خصوصی با بنگاه‌های بزرگ استفاده می‌کنیم.
الیاسی گفت: در حال حاضر، دو مسیر برای اعتبار مالیاتی داریم: یک مسیر عادی و یک مسیر تسهیل‌شده. مسیر تسهیل‌شده برای بنگاه‌هایی است که در موضوعات مهم کشور سرمایه‌گذاری می‌کنند و این را به عنوان مشارکت حاکمیت با بنگاه‌ها در نظر می‌گیریم. اکنون موضوعی که با بنگاه‌های بزرگ مطرح است، این است که ما در معاونت آماده‌ایم تا با همکاری دوستان اکوسیستم، بنگاه‌ها را وارد این فرآیند کنیم.
وی ادامه داد: مثلاً صندوق نوآوری فراخوانی منتشر کرده و اعلام کرده است که اولویت‌هایش انسولین و پلاسما هستند و حاضر است هم منابع جدید بیاورد و هم اعتبار مالیاتی ارائه دهد. ما به عنوان معاونت نیز از این ابزار استفاده می‌کنیم.
وی گفت: یکی از درخواست‌های من از شما این است که هر صندوق، تیم دانش‌بنیان یا بازیگران مختلف، با بنگاه‌های بزرگ وارد گفت‌وگو شوند. ما در دبیرخانه شورا آماده‌ایم تا از این ابزار به عنوان مشارکت عمومی-خصوصی استفاده کنیم. خارج از سامانه، این دستور آقای دکتر افشین نیز وجود دارد. ابتدا خارج از سامانه بررسی می‌کنیم و تیم دبیرخانه مالیات ما در حساب معاونت دانش‌بنیان با آن‌ها کار می‌کند و پکیج‌های لازم را آماده می‌کنند. سپس شرکت وارد سامانه می‌شود و ما هیچ فرآیند ارزیابی اضافی برای بنگاه‌های بزرگ و موضوعات مهم نمی‌خواهیم.
معاون سیاستگذاری و توسعه معاونت علمی گفت: به طور خلاصه، زیست‌بوم امروز دیگر همان زیست‌بوم قدیمی متشکل از شرکت‌های کوچک فناور و افرادی که ریشه در حوزه فناوری داشتند، نیست.
وی تأکید کرد: به عنوان جمله پایانی می‌خواهم بگویم که در دنیا، مسیر توسعه را افرادی پیش برده‌اند که در شرایط مشابه ما، متفاوت فکر کرده‌اند. آن‌ها هم آینده فناوری را شناخته و به رسمیت شناخته‌اند و هم مسائل را پذیرفته‌اند و سپس با قدرت و خلاقیت به عنوان بازیگران تغییر وارد عمل شده‌اند. کلمه "لذت" در اینجا واقعی است.
وی گفت: هر کدام از ما که در بخشی از توسعه، محصول، فناوری یا ابزار مشارکت داشته‌ایم، وقتی به گذشته نگاه می‌کنیم، آن را جزو لذت‌های زندگی خود می‌دانیم. جامعه ایرانی امروز با چالش‌های زیادی مواجه است، اما ما به عنوان بازیگران تغییر و بازیگران خلاق، نباید اجازه دهیم تحت تأثیر جریان‌های ناامیدکننده قرار بگیریم.
الیاسی تاکید کرد: دیروز در همایش دنیای اقتصاد شرکت کردم و پس از جلسه، چند نفر به من گفتند که در طول یک روز و نیم، همه فقط از ناامیدی صحبت می‌کردند. افرادی که حاضر نیستند چالش‌ها را بپذیرند، مسائل کشور و فرصت‌های تکنولوژی را به رسمیت بشناسند و در (Dance of Change) شرکت کنند، نه به کشورشان کمک کرده‌اند و نه به خودشان.
وی گفت: من از شما خواهش می‌کنم که اجازه ندهید جریان‌های ناامیدکننده و منفی‌نگر، فرصت زندگی لذت‌بخش و درگیر بودن در تغییر را از ما بگیرند. این عارضه‌ای است که در برخی از افراد می‌بینم. در نهایت، ما فقط یک عمر داریم و حق ما این است که از آن لذت ببریم. بهترین لذت برای من، لذت توسعه، لذت تلاش و لذت ساختن است. هیچ اتفاق بزرگی برای هیچ کشوری نیفتاده است مگر اینکه افراد آن جامعه، مدیران تغییر و تحول خود باشند. تا زمانی که یک جامعه چنج‌میکرهای فعال داشته باشد، در نهایت مسائل خود را حل خواهد کرد. ما تاکنون این نقش را بازی کرده‌ایم و از اکوسیستم می‌خواهم که اجازه ندهیم هیچ عنصر بیرونی این نقش را از ما بگیرد.
الیاسی تأکید کرد: بزرگترین آسیب ما این است که اگر نتوانیم از فرصت‌های پیش‌رو استفاده کنیم، پنج سال دیگر نیز در حال صحبت کردن درباره تغییر اقتصاد ایران و حل مسائل جامعه خواهیم بود. تنها راه حل مسئله ناترازی، تکنولوژی است و تنها بازیگرانی که می‌توانند این مسئله را حل کنند، همین طیف گسترده و متنوع بازیگران جدید هستند.
انتهای پیام/
ثبت دیدگاه