عصر روز شنبه ۱۵ خردادماه، نخستین مناظره میان ۷ نامزد تایید صلاحیت شده سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری برگزار شد. نشستی که سه ساعت به طول انجامید و نامزدها تلاش کردند ضمن ارائه برنامه‌های خود به انتقاد از دیدگاه‌های رقبای خود بپردازند.
در این مناظره «سعید جلیلی» عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، «محسن رضایی» دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام، «سید ابراهیم رئیسی» رییس قوه قضائیه، «علیرضا زاکانی» رییس مرکز پژوهش‌های مجلس، «سید امیرحسین قاضی زاده هاشمی» نایب رییس پیشین مجلس، «محسن مهرعلیزاده» استاندار پیشین استان‌های خراسان و اصفهان و «عبدالناصر همتی» رییس پیشین بانک مرکزی حضور داشتند.
براساس فضای حاکم بر جریان‌های سیاسی کشور می‌توان ۵ نامزد نخست را در جریان اصولگرایی تعریف کرد. مهرعلیزاده به سبب معاونت رییس دولت اصلاحات، خود را اصلاح طلب می‌داند و همتی را هم می‌توان نماد اعتدالیون در این دوره از انتخابات دسته بندی کرد. پس از پابان مناظره‌ها؛ تحلیلگران گروه نخست را به سبب ابهام در برنامه‌های اقتصادی و تشکیک در پشتوانه منطقی طرح ها و نیز حمله به دولت به عنوان یک استراتژی انتخاباتی مورد انتقاد قرار دادند. دو نامزد اصلاح طلب و اعتدالی حاضر در مناظره هم به دلیل کنایه‌ها و طعنه های سیاسی و عدم پاسخگویی شفاف به پرسش‌های مطرح شده اقتصادی مورد انتقاد قرار گرفتند.
متن مناظره نخست؛ نامزدها و برنامه‌های اقتصادی
نوع پرسش و پاسخ درباره مسائل اقتصادی از یک سو و درگیری بیش از اندازه نامزدها به مسائل حاشیه‌ای از سوی دیگر سبب شد که جواب‌های آنان به پرسش‌های اقتصادی چندان شفاف ارائه نشود. با این همه به منظور روشن شدن دیدگاه آنها برخی پاسخ‌ها به پرسش‌های مطرح شده را کوتاه مرور می‌کنیم.
رییسی درباره برنامه خود در جهت رفع موانع تولید گفت: موضوع موانع تولید از مسائل مهم است که امروز تولیدکنندگان ما با آن مواجه هستند، باید برای تولید جذابیت ایجاد کنیم و از آن طرف جذابیت امور اقتصادی غیرمولد را بکاهیم.
قاضی زاده هاشمی درباره حفظ ارزش پول ملی گفت: بسته مفصلی شامل ۲۱۳ پروژه در نظر گرفتیم که ۵۱ پروژه مستقیما به مسئله کنترل قیمت و تورم برمی‌گردد و مسئله نقدینگی و اصلاحات و ساختاری بانک مرکزی را در آن بررسی کردیم.
همتی در پاسخ به پرسشی درباره مقابله با ابربدهکاران بانکی با تاکید بر اینکه وعده های رنگارنگ اعلام شده امکان تحقق ندارد؛ تصریح کرد: «هم کیک اقتصاد را بزرگ می‌کنم هم آن را عادلانه توزیع می‌کنم. ما به اصلاحات اقتصادی نیاز داریم. وضعیت جیب شما مردم می‌تواند خیلی بهتر باشد.»
رضایی هم درباره ایرادات بودجه ریزی؛ ضمن انتقاد از دولت گفت: «وقتی مطالعه می‌کنیم می‌بینیم رابطه دولت با اقتصاد و رابطه اقتصاد با مردم تنظیم نشده است هرگاه مشکلی برای دولت پیش بیاید دست در جیب مردم می‌کند. من اقتصاد را بزرگ می‌کنم که همه اقوام و استان‌های مرزنشین و همه اقشار وارد اقتصاد شوند. در آن موقع تنها منابع یارانه و مالیات را بهبود می‌دهیم، که جهش در اقتصاد اتفاق می افتد.»
جلیلی درباره برنامه خود برای محرومیت‌زدایی از کشور گفت: طرح من طرح سبد غذایی است. در این طرح مردم باید در روز ۲۵۰۰ کالری حداقل آن انرژی لازم با غذاهای لازم به آنها برسد که براین اساس برنامه‌ای تهیه شده است که چگونه باید به خوبی توزیع شود.
مهرعلیزاده هم درباره مهم‌ترین بخش های اقتصادی برنامه خود گفت: «تسهیل تولید و صادرات، ارائه معافیت مالیاتی و تسهیلات مالی با نرخ پایین، هدایت نقدینگی به سوی بخش مولد و گردشگری و افزایش تولید و درآمد سرانه را در دستور کار قرار خواهم داد. زمینه های پرداخت مالیات و جلوگیری از فرار مالیاتی از دیگر دستور کارهاست تا با افزایش درآمدهای دولت بتوانم تسهیلات با نرخ ارزان تر به بخش‌های تولید تزریق کنم.»
زاکانی هم در معرفی مهم‌ترین بخش برنامه اقتصادی خود گفت: «برنامه مبتنی بر آن ۹ پیشرانی که در حوزه جهش تولید، اختیار و انتخاب می کنیم خوشه های متناسب با آن را در بنگاه های خُرد، کوچک و میانی تنظیم می کنیم؛ همچنین کل کشور را در مسیر تولید قرار می دهیم در حالیکه اختیار آن را در قاعده هرم شهرستانی توزیع می کنیم.
حاشیه‌های مناظره نخست
نخستین انتقاد از نخستین مناظره درباره نحوه برگزاری آن از سوی صدا و سیما بود. برخی فعالان سیاسی و رسانه‌ای کنار هم نشستن نامزدها و پاسخگویی به پرسش‌های مشخص را از آن رو که امکان به چالش کشیدن هریک از آنها فراهم نبود مورد انتقاد قرار دادند. برخی دیگر هم تفاوت در پرسش‌های هریک از هفت داوطلب ریاست جمهوری و پاسخ های متفاوت آنها به این سوالات را مانع مقایسه دیدگاه‌های نامزدها دانستند. پرسش‌های بسیار کلی اقتصادی و زمان اندک برای پاسخ دادن به آنها هم دیگر انتقاد وارد شده به مناظره های شامگاه گذشته بود و برخی اعتقاد داشتند این نوع از پرسش و پاسخ امکان ارائه راهکار مشخص را از داوطلب گرفته، وی را به دام کلی‌گویی، ابهام و تکرار شعارها می اندازد.
محتوی پرسش‌های مطرح شده هم از سوی تحلیلگران و فعالان سیاسی و رسانه ای مورد انتقاد قرار گرفت. مطرح نشدن موضوعاتی بسیار مهم چون کرونا و تحریم درحالی که هر دو این ویروس‌ها ریشه بسیاری از مشکلات اقتصادی امروز کشور است؛ امکان ارزیابی جامعه از دیدگاه‌ها نامزدها در این دو حوزه مهم را گرفت. برنامه آنها برای واکسیناسیون در کشور و نیز نحوه رفع تحریم‌های فلج کننده آمریکا می‌توانست تا حدودی مردم را از منظر روانی به حضور در پای صندوق‌های رای و امید به آینده اقناع کند.
مرور دیدگاه‌ها و بررسی نظرات فعالان سیاسی و رسانه ای و تحلیلگران نشان می‌دهد که ابهام در برنامه‌های ارائه شده از سوی نامزدها و پرداختن به موضوعات حاشیه ای؛ دو عامل تضعیف کننده مناظره نخست بوده که موجب انتقاد از نامزدها شد. «محمد مهاجری» فعال سیاسی در توییتی انتقادی نوشت: «چقدر خالی بود جای کاندیداهای پرقدرت و باسواد.»، «عباس عبدی» فعال سیاسی و رسانه ای هم تصریح کرد: «رد صلاحیت همیشه بوده. در عین حال از میان تایید شدگان فردی پیدا می‌شد که بشود به او رای داد. ولی این بار این روزنه را هم بستند. معلوم نیست چطور این گزینه‌ها تایید شده‌اند. آیا اینها معرف جامعه ایران هستند؟»
«محمد فاضلی» استاد دانشگاه و تحلیل‌گر سیاسی نیز در توییتی نوشت: «این سطح نازل کیفیت مناظره محصول زیرپله‌ای شدن سیاست است. محصول باکیفیت در کارخانه و کارگاه صاحب برند تولید میشود، ایضا سیاستمدار و دستور کار حکمرانی نامزد ریاست جمهوری در حزب. کالا و سیاست تولیدی زیرپله، این گونه است. فقدان نظام حزبی و برگزاری انتخابات، در عصر مدرن، تناقض است.»
پس از پایان مناظره ها، کلیدواژه‌ها و ترکیب‌های بسیاری در فضای مجازی از اظهارات نامزدها نشر و بازنشر شد که مهم‌ترین آن ها «سندروم پست بی قرار»، «قد و قواره نامزدی»، «امان‌نامه»، «بازجویی»، «اسکوتر»
دوقطبی‌های ایجاد شده در مناظره ها هم از دیگر نکات جالب توجه در طول برگزاری این رویداد به ویژه در نیمه نخست آن بود. گرچه با توجه به حضور ۵ نامزد اصولگرا و دو نامزد اصلاح طلب و اعتدالی، پیش بینی‌ها از ایجاد دوقطبی های ۵به۱ یا ۵ به۲ بود اما بیشترین کشمکش لفظی میان زاکانی-همتی-/ مهرعلیزاده-رضایی و رییسی بود.
مهرعلیزاده در انتقاد از رییسی به دو موضوع میزان تحصیلات وی و تلاش برای رسیدن به ریاست قوه مجریه با وجود ریاست بر قوه قضائیه اشاره کرد. رییسی در پاسخ بر وجود مدارک تحصیلی خود تاکید و حضورش در انتخابات ریاست جمهوری را به دلیل خواست مردم اعلام کرد.
موضوع FATF هم به سوژه مجادله رضایی و همتی تبدیل شد تا جایی که رضایی، همتی را تهدید به ممنوع الخروجی و زندان کرد و همتی از رییسی در مقام رییس قوه قضائیه خواست که امان نامه‌ای به وی دهد تا پس از انتخابات زندانی نشود. متقابلا همتی، عدم تصویب FATF را از سوی مجمع تشخیص مصلحت نظام به دبیری رضایی، عامل مشکلات کشور دانست.
موضوع نامزد پوششی هم دقایق زیادی از بحث‌های کاندیداها را به خود اختصاص داد. همتی تاکید داشت که قاضی‌زاده هاشمی، جلیلی، رضایی و به ویژه زاکانی، چهار نامزدی هستند که در مقام یاری دهنده به رییسی یا به اصطلاح پوششی وی در انتخابات حاضر شده اند. در برابر زاکانی بارها تاکید کرد که پوششی نیست و تا آخر در انتخابات حضور خواهد داشت.
مناظره و ابهامات آن
یکی از مهم‌ترین عامل تعیین کننده شکست و پیروزی نامزدهای انتخابات به ویژه در یک دهه اخیر مناظره های انتخاباتی بوده است اما این نشست‌های چالشی برای مردم هم اهمیت بسیار دارد و از عوامل تعیین کننده در رای آنها محسوب میشود. با این توصیفات و براساس مشاهدات در فضای مجازی و بطن جامعه مناظره نخست نتوانسته است در مسیر اقناع مردم چندان مفید واقع شود.
شعارهای اقتصادی آغشته به نمودارهای نه چندان واضح، فرافکنی مسئولیت و نادیده گرفتن متغییرهای بسیار مهم در ایجاد شرایط کنونی، ادعای اخلاق مداری و عبور از ضوابط و بنیان‌های اخلاق و حتی عرف و شرع، حضور در انتخابات تنها با هدف حمایت از نامزدی خاص، نادیده گرفتن کاستی های خود و بزرگنمایی کاستی‌ها و نواقص دیگران، فرار از پاسخ‌های مدون و مشخص به پرسش‌ها و بسیاری از موارد دیگر سبب شد که در ارزیابی مناظره نخست؛ نامزدها چندان نمره قابل قبولی از جامعه دریافت نکنند و مردم امیدوار باشند تا در دو مناظره باقی مانده برای حضور در انتخابات مساعد تر و نامزدها از درجه اقناع کنندگی بالاتری برخودار شوند.
۲۷۲۷
ثبت دیدگاه