سیری در نهج‌البلاغه امیرالمومنین علی علیه‌السلام (آداب معاشرت)
🔸و وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حُسْناً وَ إِنْ جاهَداکَ لِتُشْرِکَ بي ما لَيْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما إِلَيَّ مَرْجِعُکُمْ فَأُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ.
🔹 ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند، و اگر آن دو (مشرک باشند و) تلاش کنند که برای من، همتایی قائل شوی که به آن علم نداری، از آنها پیروی مکن! بازگشت شما به سوی من است، و شما را از آنچه انجام می‌دادید باخبر خواهم ساخت!
⬅️ سوره عنکبوت، آیه ۸
————————————
🔸 امیرالمومنین امام علی (علیه‌السلام) فرمودند:
« لَا تَجْعَلَنَّ ذَرَبَ لِسَانِكَ عَلَى مَنْ أَنْطَقَكَ، وَ بَلَاغَةَ قَوْلِكَ عَلَى مَنْ سَدَّدَكَ. »
🔹 تندى و تيزى زبانت را بر ضد كسى كه سخن گفتن را به تو آموخته به كار مگير و (نيز) بلاغت سخنت را بر ضد كسى كه سخنورى به تو آموخت صرف مكن.
————————————
🔸 عنْ جَابِرٍ قَالَ: سَمِعْتُ رَجُلًا يَقُولُ- لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) إِنَّ لِي أَبَوَيْنِ مُخَالِفَيْنِ فَقَالَ بَرَّهُمَا كَمَا تَبَرُّ الْمُسْلِمِينَ مِمَّنْ يَتَوَلَّانَا.
🔹 جابر گوید: شنیدم مردی به امام صادق(ع) می‌گفت: پدر و مادر من مخالف مذهب شیعه می‌باشند، حضرت فرمود با آنها خوشرفتاری کن، چنان‌که با مسلمان‌های دوست ما خوشرفتاری می‌کنی.
————————————
🔸 قال سئلته عن الرجل یحج و یعتمر و یصلی و یصوم و یتصدق عن والدیه و ذوی قرابته قال لا باس به یوجر فیما یصنع و له اجر آخر لصلته لقرابته قلت: و ان کان لا یری ما اری و هو ناصب قال: یخفف عنه بعض ما هو فیه.
🔹 از امام صادق علیه‌السلام پرسیدند: در مورد مردی که حج و عمره و نماز و روزه به جا می‌آورد و صدقه می‌دهد از طرف والدین و ذوی‌القربایش، آیا اینها اثری دارد؟
حضرت فرمود: چه مانعی دارد؟ خدا به او اجر می‌دهد و یک اجر اضافه هم دارد برای صله رحم.
در ادامه، سوال کرد که آن کسی‌که می‌خواهم کار خیر برایش انجام دهم، ناصبیست و جزء پیروان اهل‌بیت نیست.
حضرت فرمودند: ایرادی ندارد، خداوند از عذابش کم می‌کند.
————————————
🔸 حضرت امام صادق (عليهالسلام) فرمودند:
« ثَلاثَةٌ لا عُذرَ لأحَدٍ فيها: أداءُ الأمانَةِ إلَى البَرِّ و الفاجِرِ، و الوَفاءُ بِالعَهدِ لِلبَرِّ و الفاجِرِ، و بِرُّ الوالِدَينِ بَرَّينِ كانا أو فاجِرَينِ. »
🔹 سه چيز است كه هيچ‌كس در آنها معذور نيست: برگرداندن امانت به نيك و بد، وفاى به عهد با نيك و بد، و خوشرفتارى با پدر و مادر، خوب باشند يا بد.
————————————
🔸 حضرت امام صادق (عليهالسلام) فرمودند:
« مَن نَظَرَ إلى أبَوَيهِ نَظَرَ ماقِتٍ و هُما ظالِمانِ لَهُ، لم يَقبَلِ اللّه ُ لَهُ صلاةً. »
🔹 هركه به پدر و مادر خود، گر چه به وى ستم كرده باشند، با نگاه دشمنانه بنگرد، خداوند از او نمازى را نمى‌پذيرد.
————————————
🔸 عنه عليهالسلام ـ في قَولِهِ تَعالى: ـ «وَ قُل لَّهُمَا قَوْلاً كَرِيمًا »: إن ضَرَباكَ فَقُل لَهُما: غَفَرَ اللّه ُ لَكُما.
🔹 امام صادق عليهالسلام: ـ درباره سخن خداوند متعال «محترمانه با آنان سخن بگو» ـ : اگر تو را زدند، به آنان بگو: خداوند، شما را بيامرزد!
————————————
🔸 عنه عليهالسلام ـ في قولِهِ تعالى: «واخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ» حديث ـ : لا تَملَأْ عَينَيكَ من النَّظَرِ إلَيهِما إلّا بِرَحمَةٍ ورِقَّةٍ، ولا تَرفَعْ صَوتَكَ فَوقَ أصواتِهِما، ولا يَدَكَ فَوقَ أيديهِما، ولا تَقَدَّمْ قُدّامَهُما.
🔹 امام صادق عليهالسلام ـ درباره آيه «و از روى مهربانى، در برابر آنان خوار و فروتن باش» ـ فرمود: نگاهت را جز از سر مهر و دلسوزى به آنان خيره مكن و صدايت را از صداى آنها بلندتر مگردان و رو دست آنها نيز بلند نشو و از آنها جلو نَيُفت.
————————————
🔸 حضرت امام صادق (عليهالسلام) فرمودند:
« و مِنَ العُقوقِ أن يَنظُرَ الرَّجُلُ إلى والِدَيهِ يَحُدُّ النَّظرَ إلَيهِما »
🔹 از آزردن پدر و مادر، اين است که کسى به پدر و مادرش تند نگاه کند.
————————————
🔸 الصّادق (علیه‌السلام)- رَوَی الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی وَلَّادٍ الْحَنَّاطِ قَال: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه‌السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً مَا هَذَا الْإِحْسَانُ؟ فَقَالَ: الْإِحْسَانُ أَنْ تُحْسِنَ صُحْبَتَهُمَا وَ أَنْ لَا تُکَلِّفَهُمَا أَنْ یَسْأَلَاکَ شَیْئاً مِمَّا یَحْتَاجَانِ إِلَیْهِ وَ إِنْ کَانَا مُسْتَغْنِیَیْنِ أَ لَیْسَ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّون.
🔹 امام صادق (علیه‌السلام) [از أبی‌ولّاد حنّاط نقل شده است:] از امام صادق (علیه‌السلام) در مورد این کلام خداوند عزّوجلّ که می‌فرماید: وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً پرسیدم و گفتم: «این احسان چیست»؟ فرمود: «احسان به آنها، خوشرفتاری با آنهاست و اینکه آنان را به این سختی نیندازی که آنچه را بدان نیاز دارند از تو بخواهند؛ اگرچه ثروتمند باشند (یعنی پیش از تقاضای آنان، خواسته‌ی‌شان را برآورده‌سازی) آیا چنین نیست که خدای عزّوجلّ می‌فرماید: هرگز به [حقیقت] نیکوکاری نمی‌رسید مگر اینکه از آنچه دوست می‌دارید، [در راه خدا] انفاق کنید.
————————————
🔸 امیرالمومنین امام علی (علیه‌السلام) فرمودند:
« اَلسَّخاءُ ما كانَ ابْتِدَاءً، فَاَمّا ما كانَ عَنْ مَسْاءَلَهٍ فَحَياءٌ وَ تَذَمُّمٌ. »
🔹 سخاوت بى‌خواستن بخشيدن است، و آنچه به خواهش بخشند يا از شرم است و يا از بيم سخن زشت شنيدن.
————————————
🔸 عنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَلَیهِ السَّلَامُ: یا إِسْحَاقُ، کیفَ تَصْنَعُ بِزَکاةِ مَالِک إِذَا حَضَرَتْ؟ فَقُلْتُ: یأْتُونِّی إِلَی الْمَنْزِلِ فَأُعْطِیهِمْ، فَقَالَ: أَرَاک یا إِسْحَاقُ قَدْ أَذْلَلْتَ الْمُؤْمِنِینَ، فَإِیاک إِیاک، إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یقُولُ: مَنْ أَذَلَّ بِی وَلِیاً فَقَدْ أَرْصَدَ لِی بِالْمُحَارَبَةِ.
🔹 اسحاق بن عمار گفت: حضرت امام صادق علیه‌السلام به من فرمود: ای اسحاق، وقتی که می‌خواهی زکات مالت را بدهی، چگونه می‌دهی؟ من عرض کردم: مستحقین را خبر می‌کنم می‌آیند به منزل من، در آنجا سهم هرکدام را می دهم. فرمود: ای اسحاق، می‌بینم که مؤمنان را ذلیل می‌کنی؟ مبادا این کار را بکنی. زیرا خداوند فرموده: هر کس ولی مرا خوار و ذلیل کند، با من به جنگ برخاسته است.
————————————
🔸 حضرت امام باقر (عليهالسلام) فرمودند:
« إنّ العَبدَ لَيكونُ بارّا بِوالِدَيهِ في حياتِهِما، ثُمّ يَموتانِ فلا يَقضي عَنهُما دُيونَهُما و لا يَستَغفِرُ لَهُما فيَكتُبُهُ اللّه ُ عاقّا. و إنّهُ لَيكونُ عاقّا لَهُما في حياتِهِما غَيرَ بارٍّ بِهِما، فإذا ماتا قَضى دَينَهُما و استَغفَرَ لَهُما فيَكتُبُهُ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ بارّا. »
🔹 يك وقت هست كه بنده در زمان حيات پدر و مادر خود، نسبت به آنان نيكوكار است اما وقتى مى‌ميرند نه بدهى آنان را مى‌پردازد و نه برايشان طلب آمرزش مى‌كند، در اين صورت خداوند، او را نافرمان قلمداد مى‌كند و يك وقت هم هست كه بنده در زمان حيات پدر و مادر خود ناخلف و نافرمان است و به آنان نيكى نمى‌كند، اما وقتى مردند بدهى‌هاى آنها را مى‌پردازد و براى ايشان آمرزش مى‌طلبد. لذا خداوند عزّ و جلّ او را نيكوكار مى‌نويسد.
————————————
🔸 امیرالمومنین امام علی (علیه‌السلام) فرمودند:
« الغِنى و الفَقرُ بعدَ العَرضِ علَى اللّه ِ. »
🔹 آن‌گاه كه كارها به پيشگاه خداوند[در قيامت] عرضه گردد، معلوم شود كه چه كسى توانگر است و چه كسى تهيدست.
————————————
🔸 امیرالمومنین امام علی (علیه‌السلام) فرمودند:
« إنّ لِلوَلَدِ علَى الوالِدِ حَقّا، و إنَّ لِلوالِدِ علَى الوَلَدِ حَقّا؛ فحَقُّ الوالِدِ علَى الوَلَدِ أن يُطيعَهُ في كُلِّ شيءٍ إلاّ في مَعصيَةِ اللّه ِ سبحانَهُ. »
🔹 فرزند را بر پدر، حقّى است و پدر را بر فرزند حقّى. حقّ پدر بر فرزند اين است كه بجز در معصيت خدا، در هر امرى از او اطاعت كند.
————————————
🔸 امیرالمومنین امام علی (علیه‌السلام) فرمودند:
« لَا طَاعَةَ لِمَخْلُوقٍ فِي مَعْصِيَةِ الْخَالِقِ. »
🔹 اطاعت مخلوق در معصيت خالق روا نيست.
————————————
🔸 حضرت امام کاظم (عليهالسلام) فرمودند:
« إِنَّ الرَّجُلَ إِذَا کانَ فِی الصَّلاةِ فَدَعَاهُ الْوَالِدُ فَلْیسَبِّحْ وَ إِذَا دَعَتْهُ الْوَالِدَةُ فَلْیقُلْ لَبَّیک »
🔹 اگر پدر در حال نماز(مستحبی)، فرزندش را صدا کند، فرزند با تسبیح، او را پاسخ بگوید و اگر مادرش صدا زند لبیک گفته و به او توجه نماید.
————————————
🔸 حضرت امام صادق (عليهالسلام) فرمودند:
« جاءَ رَجُلٌ اِلَى النَّبِىِّ صلي الله عليه و آله فَقالَ: يا رَسُولَ اللّهِ مَنْ اَبِرُّ؟ قالَ: اُمَّكَ، قالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قالَ: اُمَّكَ، قالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قالَ: اُمَّكَ، قالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قالَ: اَباكَ. »
🔹 مردى خدمت پيامبر صلي الله عليه و آله آمد و گفت: اى رسول خدا به چه كسى نيكى كنم؟ فرمود: به مادرت، عرض كرد، بعد از او به چه كسى؟ فرمود: به مادرت، گفت: سپس به چه كسى؟ فرمود: به مادرت. سؤال كرد: سپس به چه كسى؟ فرمود: به پدرت.
————————————
🔸 حضرت امام زين‌العابدين (عليهالسلام) فرمودند:
« جاءَ رَجلٌ إلى النبيِّ صلى الله عليه و آله فقالَ: يا رسولَ اللّه ِما مِن عَمَلٍ قَبيحٍ إلّا قَد عَمِلتُهُ، فهَل لِي مِن تَوبَةٍ؟ فقالَ لهُ رسولُ اللّه ِصلى الله عليه و آله: فهَل مِن والِدَيكَ أحَدٌ حَيٌّ؟ قالَ: أبي، قالَ: فاذهَبْ فَبَرَّهُ. قالَ: فلَمّا ولّى، قالَ رسولُ اللّه ِصلى الله عليه و آله: لَو كانَت اُمُّهُ! »
🔹 مردى خدمت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمد و به ايشان عرض كرد: هيچ كار زشتى نيست كه نكرده باشم. آيا راه توبه و بازگشت برايم وجود دارد؟ حضرت فرمود : آيا از پدر و مادرت كسى زنده هست؟ عرض كردم: پدرم. فرمود: برو و به او نيكى كن. وقتى آن مرد رفت، رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: كاش مادرش مى‌بود!
————————————
🔸 عنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ شُعَيْبٍ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ‌السَّلَامُ: إِنَّ أَبِي قَدْ كَبِرَ جِدّاً وَ ضَعُفَ، فَنَحْنُ نَحْمِلُهُ إِذَا أَرَادَ الْحَاجَةَ، فَقَالَ: إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَلِيَ ذَلِكَ مِنْهُ فَافْعَلْ، وَ لَقِّمْهُ بِيَدِكَ، فَإِنَّهُ جُنَّةٌ لَكَ غَدا.
🔹 ابراهیم بن شُعیب گوید: به امام صادق عَلَیهِ‌السَّلَامُ گفتم: من پدری دارم که بسیار پیر و شکسته شده است؛ و ما او را برای انجام حاجت و کارهایش بر دوش و در بَغَل می‌گیریم.
حضرت فرمود: تا جایی که توان داری بر این کار ادامه بده، با دست خود برایش لقمه بگیر، که همانا برای فردایت سپری (در برابر آتش جهنم) خواهد بود.
————————————
🔸 امیرالمومنین امام علی (علیه‌السلام) فرمودند:
« زُورُوا مَوتاكُم؛ فإنّهُم يَفرَحُونَ بِزِيارَتِكُم، و لْيَطلُبِ الرَّجُلُ حاجَتَهُ عِندَ قَبرِ أبيهِ و اُمِّهِ بعدَ ما يَدعُو لَهُما. »
🔹 اموات خود را زيارت كنيد؛ زيرا آنان از ديدار شما خوشحال مى‌شوند؛ انسان بايد بعد از آن كه بر سر قبر پدر و مادر خود، برايشان دعا كرد حاجت خود را [از خدا] بخواهد.
————————————
🔸 عنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ قَالَ كَانَ أَبُوعَبْدِ اللَّهِ عليهالسلام يُصَلِّي عَنْ وَلَدِهِ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ رَكْعَتَيْنِ وَ عَنْ وَالِدَيْهِ فِي كُلِّ يَوْمٍ رَكْعَتَيْنِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ كَيْفَ صَارَ لِلْوَلَدِ اللَّيْلُ قَالَ لِأَنَّ الْفِرَاشَ لِلْوَلَدِ قَالَ وَ كَانَ يَقْرَأُ فِيهِمَا الْقَدْرَ وَ الْكَوْثَرَ.
🔹 يكي از اصحاب حضرت صادق عليهالسلام به نام عمربن يزيد نقل كرده است كه حضرت صادق عليهالسلام هر شب از طرف فرزندشان، دو ركعت نماز می‌گذاردند و هر روز از طرفِ پدر و مادرشان دو ركعت نماز به جا می‌آوردند و در آن نمازها سوره‌ی مباركه‌ی قدر و كوثر می‌خواندند.
ثبت دیدگاه