معرفی کتاب ” فدک در تاریخ ” به قلم شهید آیت الله سید محمدباقر صدر
کتاب “فدک در تاریخ” نوشته شهید سیدمحمدباقر صدر، گفتاری تاریخ‌نگارانه و محققانه دربارۀ اختلاف‌نظر بر سر فدک است.
_ درباره کتاب ” فدک در تاریخ ” :
این کتاب یکی از عمیق‌ترین و دقیق‌ترین کتاب‌هایی است که در تحلیل بخشی از زندگانی حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها به نگارش درآمده است.
مؤلف در مقدمه کتاب، این اثر را حاصل فرصتی معرفی می‌کند که برای او در یکی از دوره‌های تعطیلات در حوزه علمیه نجف به دست آمد.
وی تصریح می‌کند که این فرصت را مغتنم شمرده و به بررسی یکی از مسائل عمده تاریخ اسلام اختصاص داده است.
این مسئله تاریخی، مربوط به فدک و نزاعی است که بین حضرت زهرا و خلیفه اول، پیش آمد.
شهید صدر توضیح می‌دهد که با گذشت ایام در این باره به برداشت‌هایی رسیده و اندیشه‌هایی در ذهنش متبلور شده و یادداشت‌هایی را نگاشته تا روزی که از مطالعه مدارک و اسناد فدک به بررسی موقعیت و شرایط و احوال حاکم بر آن بپردازد و آن یادداشت‌ها را پایه و مایه تحقیقی کافی قرار دهد.
از این رو فصولی ترتیب داد تا در پایان کار، صورت رساله‌ای به خود گرفت.
محمدباقر صدر نیت می‌کند تا آن را به منزله یادداشتی برای روز نیاز در نزد خود نگاه دارد تا اینکه یکی از دوستان او پیشنهاد کرد که چاپ آن را به عهده گیرد.
_ این کتاب در پنج فصل تدوین شده است:
▫️علامه شهید سید محمدباقر صدر در فصل اول کتاب با نگارشی خیال‌انگیز و تصویرپرداز، چکیده‌وار اشاره‌ای به شرح‌حال حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها پس از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌کند و حرکت او برای ستیز درباره فدک را به نمایش می‌کشد.
▫️در فصل دوم گزارشی دقیق و تفصیلی از آنچه بر فدک در طول تاریخ گذشته به‌دست می‌دهد و با دلایلی انکارناشدنی اهمیت و جایگاه مادی و معنوی فدک را تبیین می‌کند.
▫️ سپس در فصل سوم به گزارش ماجرای فدک پس از پیامبر صلی الله علیه و آله می‌پردازد.
او در این فصل از پی نقد بر نوشته استاد عباس محمود عقاد درباره ماجرای فدک، شیوۀ علمی شایسته و رویکرد خود در این پژوهش را مشخص می‌کند و به‌شکل ضمنی مغفول‌نگه‌داشتن این بخش از تاریخ و بی‌اهمیت جلوه دادن آن را در نوشته‌های شماری از پژوهشگران تاریخی، به پرسش و چالش می‌کشد.
او در این فصل، ریشه‌های تاریخی و زمینه‌های عاطفی مخالفت حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها با خلیفۀ اول را برمی‌شمرد. افزون بر این، به جنبه‌های سیاسی این حرکت که آن را انقلابی بر ضد قدرت حاکم می‌داند، می‌پردازد و می‌گوید:
«اگر کسی ماجرای فدک و تحولات و گونه‌های مبارزاتی آن را به دقت بررسی کند، رویدادی از قبیل مطالبۀ یک زمین را در آن نمی‌بیند؛ بلکه مفهومی گسترده‌تر در ذهنش تجلی می‌یابد؛ مفهومی که خواسته‌ای بلندهمتانه را در دل خود دارد که برانگیزانندۀ انقلاب است و در پی بازپس گرفتن قدرت غصب‌شده و حاکمیت از دست رفته و شکوه بزرگ و به راه آوردن امتی است که به قهقرا بازگشته بودند. براین‌اساس، فدک مفهومی نمادین دارد که به معنایی بزرگ اشاره می‌کند و مقصود از آن، فقط همان قطعه‌زمین غصب‌شده در حجاز نیست. و همین معنای نمادین فدک بود که آن مبارزه را از یک دادخواهی عادی با افقی محدود و دایره‌‌ای تنگ، به انقلابی با قلمروی وسیع و آفاقی گسترده تبدیل نمود».
بررسی وقایع سقیفه، تحلیل وضعیت گروه‌های سیاسی مختلف پس از رحلت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و تبیین اقتضائات جایگاه امام علی علیه‌السلام و حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها در موضع‌گیری‌ها، از جمله بحث‌هایی است که در این فصل دست‌به‌دست هم می‌دهند و جلوه‌ای شکوه‌مند از پژوهشی دقیق و خردپسند درباره یکی از مناقشه‌برانگیزترین فصول تاریخ اسلام را به نمایش می‌گذارند.
▫️صدر در فصل چهارم، بخش‌هایی از سخنان حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها در خطبۀ مشهور فدکیه را گزینش می‌کند و آن‌ها را به شرح می‌گذارد.
این فصل که با وصف فاطمه سلام الله علیها از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله آغاز می‌شود، سخنان آن حضرت را به مثابۀ منشوری اعتقادی‌فقهی و سپس درس‌نامه‌ای سیاسی‌اجتماعی تبیین می‌کند و به‌رغم آنکه بخشی اندک از آن خطبه را نقل می‌کند، روح حاکم بر همۀ آن را به‌خوبی روشن می‌سازد.
▫️صدر با فصل پنجم کتاب، دادگاهی برپا می‌کند و شکایت حضرت فاطمه سلام الله علیها از خلیفه اول را طرح و پاسخ‌ها و ادعاهای خلیفه اول را در بوته نقد می‌گذارد.
او در این فصل که مجموعه‌ای از بحث‌های فلسفی، زبانی، حدیثی، اصولی و فقهی را در خود دارد، قدرت علمی‌اش را به‌رخ می‌کشد.
مبانی مختلف علمای شیعه و سنی در موضوعات گوناگون را نقل و نقد می‌کند.
_ گذشته از محتوای کتاب، ادبیات و نوع استدلال آن نیز بخشی دیگر از اهمیت و نمونه نوآوری آن است.
صدر درباره موضوعی که در قلمرو مسائل اختلاف‌برانگیز مذهبی قرار می‌گیرد، به گونه‌ای قلم زده است که در عین حفظ رویکرد‌های مذهبی، ادبیات آن ویژۀ شیعه نیست و می‌توان آن را به‌راحتی در اختیار اهل‌سنت قرار داد تا بدون تحریک حساسیت‌های مذهبی، به‌شکلی دقیق با نظر شیعیان درباره ماجرای فدک آشنا شوند.
_ بی‌شک همه علاقه‌مندان به مباحث تاریخ اسلام از این کتاب سود می‌برند، اما کتاب به‌گونه‌ای عمیق نوشته شده است که هر کس به‌اندازه بهره‌ای که از علوم اسلامی دارد، می‌تواند تا عمق بیشتری از این کتاب پیش رفته و بهره‌برداری کند.
ثبت دیدگاه